Xəyanətdə ayrı-seçkilik

Ramiz Mehdiyevə Ev Dustaqlığı: Qətimkan Tədbirlərində Ayrı-Seçkilik İddiaları

Oktyabrın 14-də Səbail Rayon Məhkəməsi Azərbaycan Prezident Administrasiyasının keçmiş rəhbəri, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının sabiq prezidenti Ramiz Mehdiyev barəsində 4 aylıq ev dustaqlığı qətimkan tədbiri seçib. Ramiz Mehdiyevə qarşı irəli sürülən ittihamlar Cinayət Məcəlləsinin 278.1-ci (dövlət hakimiyyətini ələ keçirməyə yönələn əməllər), 274-cü (dövlətə xəyanət) və 193-1.3.2-ci (cinayət yolu ilə əldə edilmiş əmlakı leqallaşdırma) maddələri ilə bağlıdır. İstintaq orqanları onun yaşı nəzərə alınaraq ibtidai istintaq müddətində ev dustaqlığı qətimkan tədbirinin tətbiqini məqsədəuyğun hesab edib. Lakin bu qərar, eyni maddələrlə ittiham olunan digər şəxslərə münasibətdə tətbiq edilən tədbirlərlə müqayisədə ciddi suallar doğurur.

Cinayət-Prosessual Məcəlləsi və Qətimkan Tədbirləri

Qanunvericiliyə əsasən, qətimkan tədbiri şübhəli və ya təqsirləndirilən şəxsin qanunazidd hərəkətlərinin qarşısını almaq və hökmün icrasını təmin etmək məqsədilə tətbiq edilən prosessual məcburiyyət tədbiridir (maddə 154.1). Bu tədbirlərə həbs, ev dustaqlığı, girov, zaminlik və digər növlər daxildir (maddə 154.2). Həbs, ev dustaqlığı və girov yalnız təqsirləndirilən şəxs barəsində seçilə bilər (maddə 154.3). Qətimkan tədbirlərinin tətbiqi üçün əsas şərt şəxsin cinayət təqibi zamanı gizlənmək, istintaqa və ya məhkəməyə mane olmaq, yenidən cinayət törətmək, cəmiyyət üçün təhlükə yaratmaq, cinayət prosesini həyata keçirən orqanın çağırışlarına gəlməmək və ya hökmün icrasına mane olmaq ehtimalının mövcudluğudur (maddə 155.1). Tədbirin növü seçilərkən ittihamın ağırlığı, şəxsin şəxsiyyəti, sosial vəziyyəti və digər amillər nəzərə alınmalıdır (maddə 155.2). Ev dustaqlığı şəxsin tam təcrid olunmadan müəyyən azadlıqlarının məhdudlaşdırılmasını nəzərdə tutur və yalnız məhkəmə qərarı ilə tətbiq edilir (maddə 156.2). Barəsində ev dustaqlığı seçilmiş şəxs yaşayış yerini dəyişməməli, müəyyən edilmiş vaxtdan və ərazidən kənara çıxmamalı, elektron nəzarət vasitəsini daşımalı və məhkəmənin müəyyən etdiyi digər vəzifələri yerinə yetirməlidir (maddə 163.3). Ali Məhkəməsinin Plenum Qərarına görə, həbsə, bir qayda olaraq, yalnız cəmiyyətin maraqları şəxsin azadlıq hüququndan üstün olduğu halda yol verilir.

Oxşar Cinayətlərdə Tətbiq Edilən Fərqli Qətimkan Tədbirləri

Ramiz Mehdiyevin ittiham olunduğu dövlətə xəyanət və hakimiyyəti zorla ələ keçirmə əməlləri xüsusilə ağır cinayətlər kateqoriyasına aid edilir. Cinayət yolu ilə əldə edilmiş əmlakı leqallaşdırma isə ağır cinayət hesab olunur. Məhkəmə praktikası göstərir ki, xüsusilə dövlətə xəyanət (Cinayət Məcəlləsinin 274-cü maddəsi) ilə ittiham olunan şəxslər barəsində, adətən, həbs-qətimkan tədbiri seçilir. Elektron Məhkəmə Sistemində həmin maddə üzrə çıxarılmış 27 hökmün hər birində məhkəməyəqədərki icraatda təqsirləndirilənlər barəsində məhz həbs-qətimkan tədbiri tətbiq edilib. Bu qərarlar əməlin xarakteri ilə əsaslandırılır. Son illərdə "Abzas Media", "Toplum TV", "Meclis.info", "Meydan TV" və QHT-lərlə bağlı cinayət işlərində 193-1.3.2-ci maddə ilə ittiham olunan jurnalistlər və vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələrinin əksəriyyəti istintaq dövründə həbs edilib. Natiq Kərimovun 2016-cı ildə eyni maddə ilə əvvəlcə həbs edilib, sonra ev dustaqlığı ilə əvəz olunması istisna hal kimi qeyd edilə bilər. Lakin Leyla və Arif Yunusovlar, Rauf Mirqədirov, İnqilab Əhədov, İlham Əliyev, Sərdar Babayev, Hilal Məmmədov, Səid Dadaşbəyli, İqbal Əbilov və Bəhruz Səmədov kimi şəxslər dövlətə xəyanət və ya digər analoji ağır maddələrlə ittiham olunarkən istintaq dövründə həbs ediliblər. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi (AİHM) Yunusova və Yunusov Azərbaycana qarşı, eləcə də Mirqədirov Azərbaycana və Türkiyəyə qarşı işlərində bu həbsləri Konvensiyanın 5-ci maddəsinin pozuntusu kimi qiymətləndirib.

Ayrı-Seçkilik İddiaları və Hüquqi Qiymətləndirmə

Ramiz Mehdiyev barəsində həbs əvəzinə ev dustaqlığı qətimkan tədbirinin seçilməsi onun yaşı nəzərə alınmaqla əsaslandırıla bilər. Lakin bu yanaşma, oxşar ağır ittihamlarla üzləşən və səhhətində ciddi problemlər olan Arif Yunusovun həbs edilməsi fonunda ayrı-seçkilik kimi qəbul edilə bilər. AİHK-in 14-cü maddəsi və Azərbaycan Konstitusiyasının 25-ci maddəsi hüquq və azadlıqların ayrı-seçkilik olmadan təmin edilməsini tələb edir. Fərqli rəftar obyektiv və ağlabatan əsaslara söykənməlidir. Ramiz Mehdiyevin uzun illər Prezident Administrasiyasının rəhbəri (1995–2019) və AMEA-nın prezidenti (2019–2022) olması, habelə yüksək dövlət mükafatlarına layiq görülməsi onun cəmiyyətdəki yüksək statusunu göstərir. Bu status onun Cinayət-Prosessual Məcəlləsinin 155.1.1–155.1.5-ci maddələrində nəzərdə tutulan hərəkətləri – istintaqdan gizlənmək, ona mane olmaq, cinayəti təkrar törətmək, çağırışlara gəlməmək və s. etmə imkanlarını Yunusov, Mirqədirov və digər həbs edilmiş şəxslərdən daha yüksək edir. Buna baxmayaraq, onun barəsində daha yüngül qətimkan tədbirinin seçilməsi, Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının 14-cü maddəsində nəzərdə tutulan "ayrı-seçkiliyin qadağan olunması" prinsipinin pozulması kimi dəyərləndirilir.

24 saat